موکوسو عبارت است از بخشی از تمرین ذهن به نام موشین که از ذِن در مذهب بودیسم می‌آید. در این تمرین، شخص باید سعی کند به مرحله‌ای از ذهن برگردد که همانند ذهن یک بچّه تازه به دنیا آمده دارد، یعنی ذهن بدون احساس ترس، اندوه و پریشانی، بدون احساس درد، سرما و ... ، نوزاد نمی‌‌تواند این‌ها را پیش‌بینی کند، بنابراین ترس برای او مفهومی ندارد و لذا قبل از حرکت، تردیدی نیز نخواهد داشت. یک بزرگسال وحشت و هراس را می‌‌شناسد بنابراین می‌‌ترسد و هنگامی که مورد حمله قرار می‌‌گیرد، عصبی و هیجان‌زده می‌‌شود و بدنش سخت شده و بی‌‌استفاده می‌گردد چرا که حرکاتش محدود می‌‌شوند.

اگر کسی‌ گُل زیبایی را ببیند به طور طبیعی، ذهن روی آن گل متمرکز می‌‌شود، ولی اگر ذهنی خالی (موکوسو) داشته باشیم، مغز علاوه بر آن گل، نسبت به هر چیز دیگری نیز آگاهی دارد.

بنابراین هنگام مبارزه با دشمن، در اجرای ضربات حمله‌ای و دفاعی، اگر فقط بر روی تکنیکهای دفاعی و سد کننده تمرکز شود، مغز به آن حرکات محدود می‌‌شود، ولی اگر ذهن خالی باشد (و تکنیکها نیز به اندازه کافی تمرین شده باشند)، بدن قادر خواهد بود به طور خودکار حرکت بعدی را انجام دهد و حرکات نیز همیشه به طور طبیعی اجرا شوند.

اگر بدن سفت و هیجان‌زده باشد، اتلاف انرژی بوده و سرعت نیز محدود می‌‌شود و مهم این است که حرکت، بدون آگاهی بر آن وبه صورت خود به خود، صورت پذیرد. به این حالت موشین گفته می‌‌شود.
کلمه موکوسو دارای مفاهیم و معانی مختلفی است که در مجموع عبارتند از؛ در سکوت به قلب خود نگاه کردن، عمیقاً فکر کردن و یا در ژرفا منعکس شدن. مِدی‌‌تِیشِن برای روح و روان مانند تمرین فیزیکی است برای بدن و ذهن. مانند آب دریاچه‌ای کاملاً زلال و شفاف که تمام طبیعت را با زیبایی در خود منعکس می‌‌کند، ذهن شاگرد کاراته هم نسبت به آموزشهای استاد باید زلال و شفاف باشد. موکوسو یکی از مسیرهایی است که به این مرحله از ذهن راه می‌‌یابد.

پیشرفت در تعهد و الزام قوی در جهت بدست آوردن صلح و آرامش، ما را در هماهنگی با کائنات و کهکشان و جهان قرار می‌‌دهد. مِدیتیشن، وسیله‌ای است برای نزدیک شدن به این هدف. چنانچه ذهن را از هر فکری خالی کنیم، می‌‌توانیم ابعاد دیگر جهان را ببینیم. در این مرحله از آرامش و تمرکز، هرگونه عامل آزاردهنده ذهن، رها می‌‌شود (نفرت، ترس، درد، زیاده‌خواهی، و ...) و همزمان به طور ناخودآگاه، نیرو و قدرتی تولید می‌‌شود. غیر ممکن است که این قدرت و نیرو، آگاهانه تولید گردد. درست همانطور که به سختی تمرین کرده که یک تکنیک را به طور کامل اجرا کنیم و اینکه آن تکنیک بخشی ازحافظه بدن ما شود، تمرین مِدیتیشن نیز به ما یاد می‌‌دهد که این قدرت و نیروی روانی را در جهت رشد و نمو روح و روان، آزاد سازیم. چنانکه در تمرین مِدیتیشن پیشرفت کنیم، متوجه منافع آن می‌‌شویم. تمرین روزمره مِدیتیشن باعث تقلیل هیجان‌زدگی و پریشانی می‌‌شود، سوخت اکسیژن کاهش می‌‌یابد، فشارخون و نبض آهسته می‌‌شوند و سیستم عصبی تقویت می‌‌شود.

برخی از متخصصین معتقدند که مِدیتیشن یک فعالیت کامل برای سلامتی انسان است. چه در حالت ایستاده، نشسته و یا درازکش مِدیتیشن را انجام دهیم، باید آرامش کامل داشته و بی‌‌حرکت باشیم. به خاطر داشته باشید که تمرین کاتا، یک شکل بسیار پیشرفته از مِدیتیشن فعال است و فقط کسانی که سالیان دراز کاتا و مِدیتیشن را همراه با هنرهای رزمی تمرین کرده‌اند، می‌‌توانند به مفهوم مِدیتیشن فعال پی‌ ببرند. برای رسیدن به این سطح، باید تکنیکهای مخصوصی در جهت آرامش یافتن (relaxation) یاد گرفته و تمرین شوند. این تکنیکها باید با اراده‌ای قوی انجام شوند. موکوسو باید برای مدت چند دقیقه، قبل و بعد از کلاس کاراته تمرین شود و همچنین تمرین آن به مدت روزی 60 دقیقه، ترجیحاً هنگام طلوع و غروب آفتاب، بسیار مفید است. در نتیجه پشتکار و استقامت، کاراته‌کا می‌‌تواند یاد بگیرد که در حالت مِدیتیشن، فعال و مداوم زندگی کند.

تاریخچه

مِدیتیشن از صدها سال پیش در کشورهای چین و ژاپن تمرین می‌‌شده، بنابر تاریخ، تمرین مِدیتیشن به عنوان بخش حیاتی برای رسیدن به عمق هنرهای رزمی، شناخته شده است. بسیاری از استادان بزرگ از این طریق به سطح بسیار والایی از درک و اجرای تکنیکها رسیده‌اند. اسناد و مدارک زیادی در این مورد وجود ندارد و با گذشت زمان نیز تا حدودی از بین رفته‌اند ولی حتی اگر برخی از این افسانه‌ها نیز حقیقت داشته باشند، شکی نیست که تمرینات مِدیتیشن در هنرهای رزمی نباید دست کم گرفته شوند.

اهداف کوتاه مدت

مِدیتیشن در آغاز جلسات تمرینی به منظور سازماندهی و مرتب‌سازی ذهن و تمرکز بر روی وظایف مورد نظر صورت می‌‌گیرد.

اهداف دراز مدت

این تمرینات در طولانی مدت به منظور رسیدن به مرحله‌ای است که در آن ذهن و عمل، خالص بوده و عاری از آلودگی‌‌های ناشی از پاسخ‌های نامناسب و تصورات بیمارگونه است.

تمرینات ذهن و بدن

مغز باید به بدن فرمان بدهد که شخص بتواند به فوائد و منافع تمرینی که در حال اجرا است دست یافته و به عبارتی آنها را درو کند. ذهنی که در نتیجه تمرینات صحیح، آماده و تحت کنترل باشد، می‌‌تواند تاثیرات مفید و افزاینده‌ای به روی بدن داشته و آن را در جهت ترقی دادن و به دست آوردن انرژی حیاتی هدایت کند.(نام این انرژی در زبان چینی چی و در زبان ژاپنی کی می‌باشد)

چگونگی عملکرد

وضعیت بدن، اساس و اصل اولیه است. وضعیت صحیح بدن بستگی به وضعیت اطراف ستون فقرات دارد که باید قائم و عمود باشد. حتی در حالت ایستاده نیز نباید احساس افتادگی در آن دیده شود.

بر حسب تصور شرقی‌‌ها، انسان عبارت است از معبر، مجرا یا کانالی بین بهشت و زمین (مفهوم کلمه بهشت در اینجا نباید با مفهومی که در ادیان الهی به آن اطلاق می‌‌شود اشتباه گرفته شود. منظور شرقی‌‌ها از کلمه بهشت، نظام عالم وجود، کیهان و کائنات است).

موکوسو (مِدیتیشن) می‌تواند به روشهای گوناگونی انجام شود مانند در حالت نشستن روی صندلی، ایستاده یا حتی دراز کشیده. استاد اُتسوکا بنیانگذار سبک وادوریو بر انجام مِدیتیشن به حالت درازکش صِحّه گذاشت و آن را اوچاکو ذاذن Ouchaku Zazen نامید. ولی به هر حال مرسوم است که این تمرین در حالت سِی‌زا ( به روی زانو نشستن) انجام شود.
حالت سِی‌زا بسیار راحت است و همچنین به عنوان حالتی که در عین حال شخص را قادر به تعظیم کردن و یا استراحت کردن در دوجو می‌سازد، شناخته شده است.
در پشت این وضعیّت نشستن، دلیل عملی وجود دارد. در این وضعیّت دستها آزاد هستند. در عین حال با توجه به مساحت کوچک و محدود دوجو‌ها، این وضعیّت مناسب می‌باشد. همچنین اگر یکی از شاگردها تعادل خود را از دست داده و بیفتد، دیگر کسی آسیب نمی‌بیند.

اگر شاگردی به دلیل آسیب‌دیدگی، نشستن در حالت سِی‌زا را ناراحت‌کننده تشخیص دهد، اجازه دارد چهار زانو بنشیند ولی همراه ستون فقرات باید صاف باشد.
در مورد وضعیّت دستها در هنگام انجام موکوسو نیز نظریات مختلفی وجود دارد. از نظر سنتی وضعیّت دستها، از وضعیّت آنها در حالت ذن نشأت گرفته که عبارت است از دستها روی زانوها و پشت دست چپ روی کف دست راست قرار گرفته، نوک انگشتان شست به یکدیگر می‌چسبند، (بعضی می‌گویند که برای خانمها وضعیّت دستها باید برعکس باشد یعنی دست راست روی دست چپ قرار بگیرد). دستها نباید در حالتی باشند که باعث افتادگی یا بالا رفتن شانه‌ها شوند.
همچنین وضعیّت زبان در داخل دهان از اهمیّت حیاتی برخوردار است. زبان باید به سقف بالا تکیه کرده و نوک آن با پشت دندانهای فک بالا تماس پیدا کند. علت این است که زبان به عنوان اتصال دهنده دو کانال (مِریدیان) در بدن عمل می‌کند و بدون وجود این اتصال، منافع حیاتی این تمرین، از بین می‌روند.

تمرکز

ذهن مغشوش، مانعی برای تمرینات پیشرفته است. ایده خوبی است اگر در آغاز، مغز خود را به شمردن تعداد تنفس‌ها در ذهن خود، متمرکز کنید. با این عمل جلوی افکار دیگر و خیال‌پردازیهایی را که مانع تمرین شما می‌شوند را می‌گیرید. در ذِن، تمرین کردن برای رسیدن به هدف، عبارت است از؛ سعی در خالی کردن ذهن برای ایجاد ارتباط با جوهر و اصل خویش.

تنفس

تنفس را می‌توان شاه کلید تمرینات صحیح نام برد. در طول صدها سال، تکنیکهای بسیار زیاد و گوناگونی به وجود آمدند، ولی تمامی آنها بر اساس تعدادی اصول استوار هستند. تنفس صحیح، به شکل‌های بسیار زیادی، برای بدن مفید است ولی باید بدانیم که تنفس روزمره ما به وسیله تعدادی عوامل محدود شده و تحت تأثیر قرار می‌گیرد از جمله؛ هیجان‌زدگی، سختی و سفتی بدن و یا وضعیّت نادرست بدن.

اگر به تنفس یک نوزاد و یا حیوانات توجه کنید، متوجه می‌شوید که تنفس آنها از شکم انجام می‌شود، در حالیکه در بزرگسالان تنفس در سینه انجام می‌شود. از نظر فیزیولوژی، پرده دیافراگم کنترل عمل پمپ کردن تنفس را به عهده دارد. در موکوسو تنفس با دیافراگم مورد نظر است.

بسیار مهم و قابل توجه است که بدانیم که تاندِن در مرکز بدن، (حدوداً پنج سانتیمتر در زیر ناف) مرکز ذخیره انرژی حیاتی بدن است. تنفس صحیح، ذخیره انرژی حیاتی را در این قسمت ممکن می‌سازد.

تکنیک نفس‌کشیدن

تنفس باید به صورت آهسته و طولانی انجام شود. از طریق بینی، هوا را به آهستگی داخل ریه‌ها کنید، ولی اینطور احساس کنید که این هوا را به پایین شکم خود انتقال می‌دهید. طبیعتاً این مسأله منجر به تنفس شکمی می‌شود که در برگیرنده استفاده صحیح از دیافراگم و آگاهی نسبت به تاندِن می‌باشد.

درست قبل از اینکه احساس کنید ریه‌ها پُر از هوا شده‌اند، عمل دم را متوقف کنید. برای مدت چند ثانیه نفس را حبس کنید (البته نه بمدت زمان خیلی طولانی، زیرا ممکن است که غش کنید)، سپس به آهستگی هوا را از دهان خارج کنید و باز هم مطمئن شوید که برای این کار روی شکم خود، تمرکز داشته باشید.

سعی کنید به زور آخرین ذرات هوا را خارج نکنید یا آن را نگه ندارید، اجازه دهید به طور طبیعی دومین سیکل تنفستان شروع شود.

ایجاد یک عادت روزمره

انجام موکوسو قبل از جلسات تمرین برای مغز مفید است ولی اثرات طولانی مدت زیادی در بر ندارند. شاگردان باید برای خود یک روتین (عادت روزمره) برای این تمرین در نظر بگیرند.
انتظار نداشته باشید که اثرات آن را یک شبه ببینید، مدتی طول می‌کشد تا مغز و بدن، تأثیر بگیرند ولی پس از حدوداً یک ماه، با روز 15 تا 30 دقیقه تمرین، متوجه تغییرات در بدن و ذهن خود می‌شوید.
اگر این تمرین به صورت صحیح انجام شود، انرژی‌تان بالا رفته و احساس خوب ناشی از آن جزء رژیم روزانه می‌گردد. مشخص است که حتماً نباید رزمی‌کار باشید تا بتوانید تمرینات موکوسو (مِدیتیشن) را انجام دهید و لازم به ذکر است که بعضی از رزمی‌کارها حاضر به انجام این تمرینات به صورت روتین نیستند. بسیاری از آنان معتقدند که همان تأثیرات کوتاه مدت این تمرینات برای آنها کافی است. تمامی اینها بستگی به این د ارد که هدف خود را تا چه حد در جایگاه والایی قرار داده باشید.

منبع